نوار ماتریکس، رینگ و سکشنال

نوار ماتریکس دندانپزشکی

در دنیای دندانپزشکی، نوار ماتریکس (Matrix Band) یکی از ابزارهای دندانپزشکی ضروری و پایه‌ای است که نقش کلیدی در موفقیت درمان‌های کامپوزیتی و آمالگامی ایفا می‌کند. این نوارها، دیواره موقتی را برای دندان‌های آماده‌شده ایجاد می‌کنند تا مواد ترمیمی بتوانند به درستی شکل‌گیری کنند و فاصله بین دندان‌ها (Interproximal Contacts) حفظ شود. بدون استفاده از ماتریکس مناسب، ریسک مشکلات مانند اورهانگ (Overhang)، گپ‌های بین‌دندانی و حتی شکست ترمیم افزایش می‌یابد.

اهمیت نوار ماتریکس در ترمیم‌های کلاس II

طبق طبقه‌بندی بلک (G.V. Black)، ترمیم‌های کلاس II (پروگزیمال در مولرها و پرمولرها) شایع‌ترین موارد نیازمند ماتریکس هستند. نوار ماتریکس با ایجاد یک دیواره محکم، اجازه می‌دهد تا مواد ترمیمی (مانند کامپوزیت‌های نانوهیبرید یا مواد آمالگام) در برابر فشارهای فشرده‌سازی مقاومت کنند. تحقیقات اخیر در Dental Materials  ۲۰۲۲ نشان می‌دهد که ماتریکس‌های با انطباق دقیق، نرخ موفقیت ترمیم را از ۷۵% به ۹۵% افزایش می‌دهند. علاوه بر این، در عصر دیجیتال دندانپزشکی، ترکیب ماتریکس با سیستم‌های CAD/CAM، دقت را دوچندان می‌کند.

دسته بندی های نوار ماتریکس

دسته‌بندی بر اساس جنس
۱. نوارهای ماتریکس فلزی (Metallic Matrix Bands)
این دسته، رایج‌ترین نوع هستند و عمدتاً از فولاد ضدزنگ (Stainless Steel) ساخته می‌شوند. ضخامت آن‌ها معمولاً ۰.۰۳ تا ۰.۰۵ میلی‌متر است که انعطاف‌پذیری و استحکام بالایی فراهم می‌کند.
مزایا: شامل دوام بالا (تا ۱۰۰ بار استفاده مجدد پس از استریلیزاسیون) و هزینه پایین است.
معایب: عدم شفافیت، که در پالپینگ کامپوزیت‌ها مشکل‌ساز است.
کاربردها: ایده‌آل برای ترمیم‌های آمالگامی کلاس II و III.
زیرمجموعه‌ها:
نوارهای یونیورسال  (Universal Bands): عرض ۶-۷ میلی‌متر، طول ۳.۷ سانتی‌متر. مناسب برای دندان‌های پشتی.
نوارهای کانتور  (Contoured Bands): با خمیدگی پیش‌ساخته برای تقلید از پروگزیمال‌های طبیعی، کاهش اورهانگ تا ۴۰% (بر اساس مطالعه‌ای در Operative Dentistry, ۲۰۲۱).

۲. نوارهای ماتریکس شفاف  (Transparent Matrix Bands)
ساخته‌شده از سلولز استات یا پلی‌کربنات، این نوارها شفافیت ۹۹% دارند و اجازه عبور نور لایت کیور را برای پلیمریزاسیون کامپوزیت می‌دهند. ضخامت آن‌ها نازک‌تر (۰.۰۲ میلی‌متر) است، اما استحکام کمتری دارند و اغلب یک‌بارمصرف هستند.
مزایا: کاهش انقباض پلیمریزاسیون (Shrinkage) و بهبود زیبایی‌شناسی در ترمیم‌های قدامی.
معایب: حساسیت به پارگی و هزینه بالاتر.
زیرمجموعه‌ها:
نوارهای سلولوئیدی (Celluloid Strips): نازک و انعطاف‌پذیر برای کلاس III و V.
نوارهای پلی‌کربناتی  (Polycarbonate Bands): مقاوم‌تر، مناسب برای ترمیم‌های مستقیم کامپوزیتی.

دسته‌بندی بر اساس شکل و انطباق
۱. نوارهای مستقیم (Straight Bands)
ساده‌ترین نوع، بدون خمیدگی، که با ابزارهای کانتورینگ (مانند الاستومرها) شکل می‌گیرند. عرض آن‌ها از ۴ تا ۹ میلی‌متر متغیر است.
کاربرد: ترمیم‌های ساده کلاس II در دندان‌های کوچک.
مزایا: اقتصادی و آسان در قرارگیری.

۲. نوارهای کانتور (Contoured Bands)
با منحنی‌های پیش‌ساخته برای تطبیق با آناتومی دندان (مانند cusp و marginal ridge) مطالعات میکرو-CT نشان می‌دهد که این نوارها دقت تماس بین‌دندانی را ۲۵% بهبود می‌بخشند.
کاربرد: موارد پیچیده مانند ترمیم‌های MOD  (Mesial-Occlusal-Distal).
زیرمجموعه‌ها:
نوارهای مولر  (Molar Bands): برای دندان‌های خلفی با عرض وسیع‌تر.
نوارهای اینسیزال  (Incisal Bands): باریک‌تر برای قدامی‌ها.

دسته‌بندی بر اساس سیستم ریتنر

۱. سیستم‌های یونیورسال  (Universal Systems like Tofflemire)
شامل یک ریتنر فلزی (Retainer) که نوار را نگه می‌دارد. نوارها قابل تنظیم هستند و برای تمام کوادرانت‌ها مناسب‌اند.
مزایا: چندمنظوره، استریلیزاسیون آسان.
معایب: زمان‌بر در قرارگیری (تا ۲ دقیقه بیشتر).

۲. سیستم‌های سکشنی (Sectional Matrices)

نوارهای کوچک (U-shaped) که با رینگ‌های فلزی (مانند Palodent یا  Composi-Tight) ثابت می‌شوند. این سیستم‌ها انطباق سه‌بعدی فراهم می‌کنند.
مزایا: دقت بالا در تماس‌های تنگ (Tight Contacts)، کاهش زمان ترمیم تا ۳۰% (مطالعه در Journal of Adhesive Dentistry, ۲۰۲۳).
معایب: گران‌تر و نیاز به مهارت بیشتر.
زیرمجموعه‌ها:
سیستم‌های Garrison  (Composi-Tight): با رینگ‌های سیلیکونی برای جداسازی دندانی.
سیستم‌های Triodent (V3): برای موارد عمیق با وج‌های انطباقی.

دسته‌بندی بر اساس کاربرد آناتومیکی
قدامی (Anterior Matrices): نوارهای نازک و شفاف برای کلاس III و IV، با تمرکز بر زیبایی
خلفی (Posterior Matrices): پهن‌تر و فلزی برای کلاس II، با کانتورهای عمیق

نکات کاربردی برای انتخاب و استفاده از نوار ماتریکس
انتخاب ماتریکس بر اساس عوامل زیر انجام شود:
نوع ماده ترمیمی: فلزی برای آمالگام، شفاف برای کامپوزیت.
عمق کاویتی: سکشنی برای کاویت‌های عمیق.
سن بیمار: نوارهای نرم‌تر برای کودکان.
در استفاده، همیشه از جداکننده‌های دندانی (Separators) برای ایجاد فضای ۰.۰۵ میلی‌متری استفاده کنید. استریلیزاسیون اتوکلاو (۱۳۴ درجه سلسیوس) برای نوارهای فلزی ضروری است. مطالعات بالینی توصیه می‌کنند که انطباق ماتریکس با اکسپلورر بررسی شود تا گپ‌های میکروسکوپیک جلوگیری شود.